Bir Ege öyküsü Kanı Unutma’nın yakın okuması -Bölüm 3

Hikayenin mekan ve zaman unsurları

Hikaye mekânının iki çeşit olduğunu söyleyeceğim. Birincisi annenin yüreği, belleğidir. Fiziksel ortamsa köyün sahili. Açık alanda geçen hikayenin gerçek zamanı “şimdi” belki on beş yirmi dakikalık bilemediniz yarım saatlik bir süreyi kapsar ama geri sıçramalarla ve zamanın yazar tarafından yeniden yapılandırılmasıyla neredeyse elli altmış yıllık bir süreyi aktarır okura. Şimdi zaman unsurunun nasıl kullanıldığına ilişkin kazı çalışmalarıma başlıyorum.

Füruzan zaman parçalarını, çizgisel düz bir sıra içinde değil, konuşmalar, düzenlemeler ve yinelemelerle yeniden oluşturduğu ve yapılandırdığı uyumlu parçalar haline getirerek kullanır. Her zaman. Barthes’in terimini kullanıyorum; rapsodik düzen.

Zamanın kullanımını, sıçramalarını bu metinde daha iyi kavrayabilmek amacıyla bir çizelge yapmayı deneyeceğim. Eğer yapılandırma olmasaydı zamanın akışı “olayların tarihsel akışı” sütunundaki gibi olacaktı. Yapılandırılmış zaman ise “hikayedeki akış” sütununda yer alıyor.

ÇİZELGE-1

OLAYLARIN TARİHSEL AKIŞI	TARİH SIRASI	HİKAYE SIRASI	HİKAYEDEKİ AKIŞ
Baba Halil İbrahim’in geçmişi	1	ŞİMDİ 19	Dinleyen özne yabancının köye gelişi
Durkadın Ana’nın evlenişi (16 yaş)	2	7	Musa’nın askerliği
Durkadın Ana’nın ilk beeği (17 yaş)	3	8	Deli zeytinlikle ilgili düşünceler, turistler ve arkeologların gelişi
Durkadın Ana’nın kör oluşu (10 yıl önce)	4	9	Musa’nın deli zeytinlikten vazgeçişi
Delikanlıların geçmişleri	5	1	Baba Halil İbrahim’in geçmişi
Zenker Osman’ın geçmişi	6	10	Musa’nın gidişinin kesinleşmesi, Durkadın’ın ağıtı, kocasından dayak yiyişi,
Musa’nın askerliği	7	11	Musa’nın uykudan kalkması, çorba içmesi (ertesi sabah)
Deli zeytinlikle ilgili düşünceler ve arkeologların gelişi	8	6	Zenker Osman’ın geçmişi
Musa’nın deli zeytinlikten vazgeçişi	9	12-a	Delikanlıların gidişleri
Musa’nın gidişinin kesinleşmesi, Durkadın’ın ağıtı ve kocasından dayak yiyişi	10	4-a	Durkadın Ana’nın kör oluşu (10 yıl önce)
Musa’nın uykudan kalkması, çorba içmesi (ertesi sabah)	11	2	Durkadın Ana’nın evlenişi (16 yaş)
Delikanlıların gidişleri	12	3	Durkadın Ana’nın ilk bebeği (17 yaş)
		4-b	Durkadın Ana’nın kör oluşu (Tekrar)
		12-b	Delikanlıların gidişleri (tekrar)
Yaşamın olağan akışı (gidişin birinci ayı)	13	5	Delikanlıların geçmişi
Musa’dan mektup gelmesi	14	13	Yaşamın olağan akışı (gidişin birinci ayı)
Sevinç giysisi basma elbiselik	15	14	Musa’dan mektup gelmesi
Zenker Osman’ın kaçıp gelmesi	16	15	Sevinç giysisi basma elbiselik
İbrahim’in ölüsünün gelmesi (Osman’ın gelişinden yedi gün sonra)	17	16	Zenker Osman’ın kaçıp gelmesi
Durkadın Ana dört aydır sahilde bekliyor	18	17	İbrahim’in ölüsünün gelmesi (Osman’ın gelişinden yedi gün sonra)
Dinleyen özne yabancının köye gelişi	19  ŞİMDİ	18	Durkadın Ana dört aydır sahilde bekliyor
Musa iki ay sonra gelecek	GELECEK	GELECEK	Musa iki ay sonra gelecek

S. 14’te zaman sıçraması (…) “Benim dedemden bu yana (…) >> geri; iki kuşak boyu. (…) eğer o yabancı kadın gelmeseydi(…) >>> geri; daha yakın geçmiş. (…) Babası: “Kurgumuz sünger balık üzeredir(…) >> geri; kuşaklar boyu.

S.15 “Taa Yunan gâvuru toprağımıza ayak bastığında da böyleydi(…) >>> geri; Kurtuluş savaşı yılları, babanın askerliği dönemine karşılık geliyor.

S.20 “Helalleştiler.

İskeleye varıp küçülene dek onları tek gözümle islediydim. (…) >> geri; Musa’nın gidişi anı. (…) Sol gözüm görmez demiş miydim başta? (…) >> daha geri; Durkadın ananın görmez oluş hikayesine.

   Bazen de cümlenin kendisiyle zamanı geri döndürür. En güzel örneği buraya alıyorum. Okuduğumuzda bir büyülenme yaşadığımız cümlelerden. “Yumuşadı fotoğrafın kâğıdı.” (S. 24) Bu kesinlikle bir utsuroidir.( Bir şeyin ruhunun boşlukta iki durum arasında asılı gibi durduğu an. R.Barthes.) İki durum arasında asılı gibi duran an… 1. durum: oğul uzaktadır 2.durum her zaman göğsünün üstündedir. Yumuşamış fotoğraf kâğıdını gördüğümüz an… Utsuroi…

   S.29 Eve vardım. >> geri; Musa’nın gidişinden az sonra.

   Füruzan’ın geri sıçramaları ne amaçla kullandığına bakıyorum;

1. Durkadın’ın portresi için (gençliği, körlüğü, yaşam koşulları vs.),
2. Oğlu Musa’nın portresi için(delikanlı olarak yaşam savaşı ve gitme nedeni),
3. Baba’nın portresi için (savaş yılları),
4. Musa’nın gidişine neden olan olayın açıklanması amacıyla.

   Burada akan özneden söz edeceğiz. Öznenin duygusal anlatısı. Oradan oraya ilgisizmiş gibi duran ama kuşku götürmeyecek denli derinlikli ve ilintili imgelemelerle gerçekleştirilen anlatı. Bir an akışın hızla geçmişe doğru gittiğine sonra hızla ters yöne şimdiye döndüğüne tanık oluruz.

   Durkadın’ın sıçramaları bir tür girdap, duygu akışı içindedir. Beri yandan okur olarak hem olay hem karakterler için “çıkarımsal gezintiler yapmasına olanak tanır.” (Çıkarımsal gezinti: Okurun öteki hikaye ve yaşam deneyimlerinden oluşan hikayenün devamına ilişkin tahminleri.  Umberto Eco-Anlatı Ormanında Altı Gezinti)

 Umberto Eco’ya başvuruyorum. Bu yöntem okurun öngörülerini harekete geçirdiği gibi olup bitenle, karakterle özdeşleşmesini sağlar, tutku oluşturur ve elbette gerilimi…

   Evet “spazm” zamanı…

Hikaye tümüyle bir spazm zamanıdır kanımca. Spazm zamanının özelliklerini anımsayarak ilerleyelim. 

1. Spazm zamanı korku doludur: Annenin korku dolu bekleyişidir.
2. Beklenmediktir: Anne açısından beklenmediktir. Tam zeytinlikle haşır neşir olunması söz  konusuyken o alanın dokunulması yasaklanmış, çocuk süngere gitmiştir.
3. Spazm zamanı haksızlık yüklüdür: Anne bunun haksız olduğunu söyler. İyi ama ne Musa’ya ne kocasına söyledikleri, tavırlarındaki direniş verilmiş kararı değiştirmez. S.16’da dinleyene yakınır; “Ne dediysem yer etmedi kadın kızım.”
4. Spazm zamanı kışkırtıcıdır; Durkadın ananın söylendiği, isyan ettiği kocasıdır görünürde ama gerçekte düzenle ilgili saptamadır. Bu nedenle kışkırtıcıdır. Osman’ın kaçıp gelerek anlattıkları sonra İbrahim’in cenazesi kışkırtmalardır, uzun ağrılı sürecin parçalarıdır.
5. Uzun ve ağrılı bir süreçtir: Okurun tanıklık ettiği yaşam parçasından önce başlamış olan ve bize iki ay daha süreceği belirtilen Durkadın ananın olasılıkla sahilde beklemekle geçireceği uzun ve duygusal olarak ağrılı bir süreç söz konusudur.

Sürecek